جعل یعنی اینکه فردی نوشته و یا امضایی را بوجود آورد و یا تغییر دهد به صورتیکه نوشته و امضای جدید بر خلاف حقیقت باشد. یعنی فرد جاعل (جعل کننده) میخواهد دروغ را به جای حقیقت استفاده کند و فرد را فریب دهد.

جاعل کیست

جاعل کسی است که با تقلب و حقه، سند یا نوشته‌ای را تغییر می‌دهد تا با این تغییر، ضرری به دیگری وارد کند.

قانونگذار در اکثر مواد از کلمه هرکس استفاده نموده است بنابراین هر فرد ایرانی یا خارجی، زن یا مرد دارای هر شغل میتواند مرتکب جرم جعل شود.

مصادیق جرم جعل

1. ساختن نوشته یا سند
2. ساختن مهر یا امضای افراد
3. خراشیدن یا تراشیدن (خراشیدن، از بین بردن یک جزء کلمه است مثل این‌ واژه حسین را به حسن تبدیل کند ولی تراشیدن، از بین بردن تمام کلمه است.)
4. قلم بردن (تغییر دادن و تبدیل حرف ها و کلمه ها. مثلا حرف 1 را به 2 تغییر دهد.)
5. الحاق (اضافه کردن یک نوشته و یا حرف در سند)
6. از بین بردن یا سیاه کردن قسمتی از نوشته
7. تغییر دادن تاریخ سند (مثلا تاریخ چک را تغییر داده و آن را یک هفته جو بیندازد.)
8. الصاق نوشته ای به نوشته دیگر (چسباندن دو نوشته متفاوت.)
9. به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن

ارکان جرم جعل

هر جرمی از سه رکن تشکیل شده است که عبارتند از:

رکن مادی: فعل مرتکب که به صورت مثبت (انجام دادن آن) و یا به صورت منفی (ترک فعل و عدم انجام آن) انجام میشود. فعل مثبت مانند دگرگون کردن حقیقت و فعل منفی مانند حذف و عدم تحریر نوشته در سند.

رکن معنوی: عبارت از علم و عمد در فعل یا ترک فعل است؛ یعنی علم به خلاف واقع بودن عمل و اراده عمل خلاف واقع. یعنی فردی که جعل را انجام میدهد بداند و آگاه باشد که این عمل خلاف واقع میباشد.

رکن قانونی : موادی است که در قانون مجازات اسلامی درباره جرم جعل توضیح داده شده است.

جعل سند رسمی

اسناد به دو دسته تقسیم میشوند: اسناد عادی و اسناد رسمی.

اسناد رسمی: نوشته ای سند رسمی است که توسط مامورین رسمی تنظیم شود و مامور رسمی صالح برای تنظیم سند بوده و رعایت تشریفاتی که برای اثبات اسناد رسمی مقرر شده است بشود. مثلا سندی که در دفترخانه تنظیم میشود.

اسناد عادی: اسنادی که میان افراد عادی تنظیم میشود و مامور رسمی آنرا امضا نمیکند اسناد عادی هستند ولی چیزی که در اسناد عادی مهم است، امضای آن میباشد.

ساختن امضاء به این معنی است که علامت انتخاب شده توسط اشخاص که جهت تایید و تصدیق نوشته ها و اسناد اختصاص می دهند بطور تقلب آمیز توسط دیگری به کار گرفته شود.

مهر نیز وسیله ای است که جهت استعمال در موقع تنظیم نوشته ها، اسناد و اوراق قراردادها و معاملات و روابط اداری و ... به کار می رود.

انکار و تردید جعل سند

اقدام به جعل هم می‌تواند باعث طرح دعاوی کیفری شود و هم دعوای حقوقی. 

در موضوع جعل، شخص ادعا می‌کند که سند موجود ساختگی و غیرحقیقی است. اما در ادعای انکار شخصی که سند منتسب به وی است، انتساب آن سند یا امضای ذیل آن را به خود منکر می‌شود. 

در این حال کسی که اظهار تردید نسبت به سند می‌کند، معمولا شخصی غیر از طرف اصلی دعواست. به عبارت دیگر اقوام یا وکیل یک شخص، نسبت به انتساب آن سند یا امضا به وی اظهار تردید می‌کند.

مثلا شخص الف سند شخص ب را جعل میکند و به ضرر او استفاده میکند. اگر شخص ب بگوید که من جعل نکرده ام، انکار میباشد و اگر وکیل و یا یکی از بستگان شخص ب بگوید که شخص ب جعل نکرده است، تردید میباشد.

گفتنی است اظهار انکار و تردید فقط مختص اسناد عادی است و در اسناد رسمی فقط ادعای جعل پذیرفتنی است. 

این تفاوت به دلیل اعتبار بالای اسناد رسمی است که نمی‌توان اعتبار آنها را با یک انکار و تردید ساده زیر سوال بود.

غیر قابل گذشت بودن جرم جعل

جرایم به دو نوع جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت تقسیم میشود.

جرم جعل از جرایم غیرقابل گذشت است و رضایت شاکی خصوصی، جاعل را از تعقیب کیفری و مجازات معاف نمیکند، علاوه براین مجازات جرم جعل قابل تعلیق نیست و متهم ناگزیر به تحمل حبس تعیین شده و پرداخت جزای نقدی خواهد بود.

جعل در فتوکپی

جعل در فتوکپی اسناد از مصادیقی نیست که بتوان برای آن تعیین مجازات نمود مگر اینکه کپی برابر اصل شده باشد.

عکسبرداری از کارت شناسایی، اوراق هویت شخصی و مدارک دولتی و عمومی و سایر مدارک مشابه در صورتی که موجب اشتباه با اصل شود باید ممهور به مهر یا علامتی باشد که نشان دهد آن مدارک رونوشت یا عکس می باشد در غیر اینصورت مطابق قانون مجازات اسلامی جعل می باشد.

جعل مهر

استفاده متقلبانه از مهر نیز مشمول جعل می شود.

در جرم جعل قلب حقیقت موقعی مورد تعقیب کیفری قرار می گیرد که موجب تحقق و یا اثبات امر و یا سلب آن بوده باشد که به نفع جاعل یا دیگری تمام گردد. 

در ساختن مهر و امضا جاعل، کاری به متن و نوشته ندارد بلکه مهر و امضای صاحب نوشته را جعل می کند. به کار بردن مهر و اثر انگشت کسانی که امضاء‌ ندارند هم در حکم امضا است و جعل محسوب می شود.

جعل امضا

نسبت به اینکه جعل امضای چه شخصی و روی چه سندی شده باشد مجازات تعیین می‌شود.

اگر دست خط مقام معظم رهبری و یا روسای سه قوه (به اعتبار مقام آنان) را جعل کنند به حبس از سه تا 15 سال محکوم خواهند شد. 

همچنین چنانکه امضا یا مهر معاون اول رئیس جمهور، وزرا، اعضای شورای نگهبان، نمایندگان مجلس قضات، یکی از کارمندان و مسئولین دولتی از حیث مقام رسمی آنان باشد، متناسب با مورد مجازات حبس از یک تا ده سال خواهد داشت.

آنچه که پایه و اساس جرم جعل را تشکیل می‌دهد امکان به اشتباه انداختن دیگری است، به نحوی که بتوان او را فریب داد تا سند غیرواقعی را به عنوان سند اصلی باور کند. بنابراین امکان به اشتباه انداختن ملاک کار است نه شبیه بودن.

برای مثال؛ اگر شخصی زیر گذرنامه را امضا کند بدون آن که کمترین اشتباهی با امضای مسئول اداره گذرنامه داشته باشد، چون احتمال به اشتباه انداختن دیگری وجود دارد، جرم جعل واقع شده است اما اگر همین شخص به جای امضا از اثر انگشت در ذیل گذرنامه استفاده کند امکان به اشتباه انداختن دیگری وجود ندارد، زیرا هر شخص عاقلی می‌‌داند که رئیس گذرنامه با سواد بوده و از امضا استفاده می‌کند.

جعل در شناسنامه و اسناد سجلی

هر کس درشناسنامه یا اسناد سجلی خود یا دیگری هرگونه خدشه (از قبیل خراشیدن تراشیدن یا قلم بردن یا اضافه کردن یا محو یا اثبات یا سیاه کردن) وارد نماید به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.
در صورتی که اقدامات مذکوره به قصد متقلبانه انجام یافته باشد، مرتکب به مجازات جعل در اسناد رسمی محکوم می شود.

در صورت تکرار دادگاه مکلف به تعیین حداکثر مجازات می باشد.

هر غیر ایرانی که شناسنامه افراد ایرانی را چه صاحب آن زنده یا مرده باشد به هر طریق به دست آورده و از آن برای ایرانی قلمداد کردن هویت خود استفاده نماید، ‌علاوه بر محکومیت به حبس از دو سال تا پنج سال و به پرداخت جزای محکوم می شود.

در صورتی که اعمال ارتکابی فوق همراه با جعل یا استفاده از سند سجلی مجعول باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

مراحل شکایت کیفری جعل 

1.    در صورتیکه قصد شکایت کیفری از فردی به دلیل جعل را داشته باشید میتوانید مراحل زیر را انجام دهید.
2.    شما میتوانید برای شکایت کیفری جعل، با وکیل جعل به صورت تلفنی مشورت کنید.
3.    به دلیل اینکه شکایت کیفری جعل نیاز به تنظیم شکوائیه دارد، اگر اطلاعات کافی برای تنظیم شکوائیه ندارید میتوانید به صورت حضوری با وکیل جعل مشورت کنید.
4.    شما میتوانید در صورتیکه تمایلی برای حضور در دادگاه و یا وقت کافی برای شکایت ندارید، به وکیل متخصص جعل وکالت بدهید که شکایت را انجام دهد.
5.    در صورتیکه قصد داشتید تا وکیل شکایت جعل را انجام دهد مدارک زیر را همراه داشته باشید.

مدارک لازم برای شکایت جعل

1.    مدارک شناسایی از قبیل شناسنامه و کارت ملی.
2.    ارائه سند و یا مدرکی و یا نوشته ای که جعل شده است.