مال مشاع چیست؟
مال مشاع به مالی گفته می‌شود که بیش از یک مالک دارد و هر مالک در جزء جزء کل ملک حق مالکیت دارد. حال اگر مالکان ملک مشاع بخواهند مال خود را از یکدیگر جدا کنند، راه‌حل‌هایی در قانون پیش‌بینی شده که یکی از آنها «افراز» است.
افراز چیست؟
افراز به معنای جدا کردن چیزی از چیز دیگر و در واقع تفکیک سهم هر یک از شرکای ملک است. شرکا می‌توانند با تراضی و توافق میان خود تقسیم را به نحوی که می‌خواهند انجام دهند و اگر توافق حاصل نشود، متقاضی تقسیم می‌تواند اجبار شرکا را به انجام تقسیم بخواهد. با توجه به این موارد، هر شریک می‌تواند هر زمانی که بخواهد، تقسیم مال مشترک( افراز ) را تقاضا کند، مگر در مواردی که تقسیم به موجب آن قانون ممنوع یا شرکا به وجه ملزمی، بر عدم تقسیم و افراز ملزم شده باشند.
موارد غیر قابل افراز:
الف ) تقسیم و افراز به موجب قانون منع شده باشد یا شرکا در ضمن قرارداد شرط عدم تقسیم کرده باشند، نمی‌توان به افراز اقدام کرد.
ب) در صورتی که تقسیم متضمن از مالیت افتادن مال یک یا چند نفر از شرکا باشد، افراز ممنوع است.
ج) در مورد ملک نباید سند مالکیت معارض وجود داشته باشد. نسبت به چنین ملکی تا زمانی که رفع تعارض نشده است، اقدام به افراز نخواهد شد.
مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای افراز:
در حال حاضر، دو مرجع در رسیدگی به درخواست افراز صلاحیت دارند که یکی از آنها محاکم دادگستری و دیگری، مراجع ثبتی است.
1- محاکم دادگستری:
محاکم دادگستری در سه مورد زیر صلاحیت رسیدگی به دعوای افراز را دارند:
الف)زمانی که عملیات ثبتی خاتمه پیدا نکرده باشد، مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست افراز، دادگاه‌های عمومی حقوقی محل است.
ب)زمانی جریان ثبتی یک ملک خاتمه یافته تلقی می‌شود که ملک دارای سند مالکیت بوده و در دفتر املاک به ثبت رسیده باشد یا هر چند نسبت به آن سند مالکیت صادر نشده اما درخواست مربوطه به ثبت رسیده، آگهی نوبتی و تحدیدی آن به طور صحیح منتشر شده و تحدید حدود قانونی صورت گرفته و در مهلت واخواهی نیز مورد اعتراض واقع نشده و ملک قابل ثبت در دفتر املاک باشد.
ج)اگر بین مالکان، محجور یا غایبی وجود داشته باشد نیز افراز در صلاحیت دادگاه است. اگر درصدی از ملک مشاعی از یک پلاک مشاعی مجهول‌المالک باشد، در اینجا نیز افراز در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی است. منظور از ملک مجهول‌المالک، این است که مالکش مشخص و معلوم است اما درخواست ثبت نکرده است.
نکته:دعوای افراز در محاکم با ارایه دادخواست مطرح می‌شود و باید به طرفیت کلیه مالکان اقامه شود. در غیر این صورت، افراز رد خواهد شد. اگر نسبت به ملکی سند مالکیت صادر نشده و در خصوص حدود بین مجاوران اختلاف وجود داشته باشد، تا رفع اختلاف نسبت به حدود، افراز امکان‌پذیر نیست.
برای مالی که در رهن است، نیز می‌توان افراز را انجام داد. پس از افراز نیز همچنان از این ملک، آنچه که در سهم راهن قرار گرفته است، در رهن مرتهن خواهد بود.
2- مراجع ثبتی:
در صورتی که عملیات ثبتی ملک خاتمه یافته باشد، مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست افراز، اداره ثبت است. انجام افراز در اداره ثبت، مستلزم طی مراحلی است. متقاضی باید تقاضای خود را به اداره ثبت محل وقوع ملک تسلیم کند و درخواست در اداره ثبت، ثبت می‌شود. سپس درخواست به نماینده ثبت ارسال می‌شود. پرونده و وضعیت ثبتی آن توسط نماینده بررسی و مراتب طی گزارشی مبنی بر چگونگی جریان ثبتی پرونده و اینکه آیا نسبت به آن سند مالکیت صادر شده است یا خیر، ضمن اظهارنظر صریح در خصوص امکان یا عدم امکان افراز به اطلاع اداره ثبت می‌رسد.
اداره ثبت پس از ملاحظه گزارش نماینده و بررسی پرونده، تصمیم لازم مبنی بر قبول یا رد درخواست افراز را اتخاذ و در صورت قبول درخواست افراز، روز معاینه محل را نیز تعیین و به متقاضی اعلام و پرونده را جهت تهیه اخطار لازم و دعوت از مالکان و شرکای ملک به نقشه‌بردار ارجاع می‌کند. در صورتی که تصمیم اداره ثبت مبنی بر رد درخواست افراز اتخاذ شود، مراتب به متقاضی افراز و تمامی شرکا ابلاغ می‌شود.
نقشه‌بردار، روز معاینه محل را طی اخطاری به تمامی مالکان مشاعی ابلاغ و از آنها دعوت می‌کند که در روز و ساعت تعیین‌شده در محل وقوع ملک حضور یابند و تأکید می‌کند که عدم حضور سایر مالکان مانع از انجام عمیات افراز نخواهد بود. نقشه‌بردار نقشه ملک مورد نظر را در این روز تعیین می‌کند.
پس از تهیه نقشه و اخذ تأییدهای لازم آن، نماینده با توجه به نقشه ترسیمی و به نحوی که در تفکیک معمول است، صورتجلسه افراز را تنظیم و هر یک از قطعات افرازشده را در سهم مالک مربوط قرار داده و پس از امضای خود و نقشه‌بردار در صورت امکان به امضای متقاضی رسانیده و جهت اتخاذ تصمیم نزد اداره ارسال می‌دارد. در صورتجلسه افراز باید ابتدا حدود کل ملک و سپس حدود قطعات افرازشده به ترتیب و با تعیین شماره و با ذکر طول ابعاد و مساحت نوشته‌شده و هر قطعه در سهم فرد مورد نظر قرار داده شود.
مسئول اداره ضمن بررسی کامل و تطبیق حدود و مشخصات قطعات مفروز مندرج در صورتجلسه و نقشه افراز و سایر مکاتبات انجام‌شده، تصمیم خود مبنی بر افراز ملک را ذیل صورتجلسه مرقوم می‌دارد.
تصمیم اداره ثبت همراه با یک نسخه فتوکپی از نقشه و صورتجلسه افراز طی اخطاری به تمامی مالکان مشاعی ابلاغ می‌شود تا چنانچه به تصمیم مذکور و نحوه افراز اعتراضی دارند، مراتب را ظرف 10 روز از تاریخ رویت اخطار کتباً به دادگاه صالحه محل وقوع ملک تسلیم دارند. پس از انجام مراحل اعتراض، متقاضی می‌تواند صدور سند مالکیت خود را درخواست کند. نماینده با توجه به صورتجلسه افراز، پیش‌نویس سند مالکیت قطعه یا قطعات مفروز مورد نظر را تهیه می‌کند. متصدی دفتر املاک سند اولیه را ابطال و سند جدید تحریر و مراتب ابطال اسناد مالکیت مشاعی را طی بخشنامه‌ای به دفاتر اسناد رسمی تابعه ابلاغ می‌کند.
اعتراض به تصمیم افراز:
متقاضی درخواست ثبت، این درخواست را تقدیم اداره ثبت می‌کند که اداره ثبت نیز این درخواست را می‌پذیرد یا رد می‌کند. در هر دو فرض، از زمان ابلاغ تصمیم واحد ثبتی، وکیل متقاضی ظرف 10 روز مهلت دارد که چنانچه اعتراضی به این تصمیم داشته باشد، به دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک مراجعه و دادخواستی مبنی براعتراض تقدیم کند.
